ارث از جمله مسائل حقوقی است که انسان ها ممکن است در طول زندگی با آن مواجه شوند. بنابراین هرگاه شخصی از دنیا می‎رود باید تکلیف دارایی وی، میزان حقوق و ارث بردن وراث و حتی چگونگی اجرای وصیت نامه مشخص شود. به گزارش مجله دلتا یکی از موارد مهم در رابطه با مقوله ارث، صدور گواهی انحصار وراثت است. که در این مقاله به این موضوع پرداخته شده است.

برای صدور گواهی انحصار وراثت به کجا باید مراجعه کرد؟

دادگاهی که آخرین محل سکونت متوفی در آنجا قرار داشته است مرجع صلاحیت دار برای رسیدگی به دعاوی مربوط به ترکه و اموال باقی مانده از متوفی است، البته امروزه شورای حل اختلاف این وظیفه را بر عهده دارد. در صورتی که آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران در آن حوزه بوده است. به طور مثال اگر شخصی در طول  حیات خود در شهرهای مختلف زندگی کرده باشد و آخرین محل سکونت وی شیراز باشد، بعد از فوت، دادگاه شیراز صلاحیت رسیدگی به دعوای ارث و صدور گواهی انحصار وراثت را خواهد داشت هر چند که شخص در شهر دیگری فوت کرده یا اموال وی در استان دیگری باشد.

چه اشخاصی می‎توانند تقاضای انحصار وراثت کنند؟

وارثان شخص فوت شده و سایر اشخاص ذینفع می‎توانند از دادگاه صدور این گواهی را درخواست کنند. در صورتیکه وراث یا اشخاص ذینفع متعدد باشند اقدام یک نفر از آنها برای تقاضا کفایت می‎کند و نیاز نیست همه آنها اقدام کنند.

مدارک لازم برای تقاضای گواهی انحصار وراثت

1. ابطال شناسنامه و گواهی فوت متوفی با تایید پزشک مربوطه، توسط اداره ثبت احوال، انجام می‎شود.
2. استشهادیه محضری؛ اسامی تمام وراث باید در فرم مخصوصی که دادگاه در اختیار متقاضیان قرار می‎دهد نوشته و توسط دو نفر از اشخاصی که وارثان متوفی را می‎شناسند امضا شود و امضای این افراد نیز می‎بایست توسط یکی از دفاتر اسناد رسمی تایید و گواهی مربوطه به دادگاه ارائه شود.
3. رسید گواهی مالیاتی (مالیات بر ارث)؛ ورثه باید پس از فوت متوفی، لیست کلیه اموال و دارایی های وی را به اداره دارایی حوزه محل سکونت او ارائه و رسید آن را دریافت کنند.
4. کپی مصدق شناسنامه وراث؛ متقاضی انحصار وراثت می‎بایست علاوه بر شناسنامه خود، کپی مصدق شناسنامه وراث دیگر را نیز تهیه و به دادگاه تقدیم کند.
5. وصیتنامه؛ البته در مواردی که وجود داشته باشد.
6. دادخواست

نکات مهم در تصدیق انحصار وراثت

• به درخواست ورثه، دادگاه سهم هر یک از آن ها را معین می‎کند.
• در صورتی که در زمان فوت نطفه ای منعقد شده باشد، جنین نیز جزو وراث محسوب می‎شود و باید در دادخواست قید شود.
• در مواردی که برای محجور، قیم معین نشده است، دادستان این حق را دارد که به نام محجور به درخواست تصدیق انحصار وراثت اعتراض کند. (محجور در اصطلاح حقوقی به کسی گفته می‌شود که از بخشی از تصرفات و اعمال حقوقی منع شده‌است.)
• در صورتی که بها و ارزش اموال باقی مانده از متوفی بیشتر از ۲۰ میلیون ریال نباشد، دادگاه بدون انتشار آگهی، به دادخواست رسیدگی  و درخواست صدور گواهی حصر وراثت را بر حسب دلایل، قبول یا رد می‎کند.
• رای دادگاه مبنی بر تصدیق انحصار وراثت قابل تجدیدنظر و فرجام است.
• کلیه اموال متوفی به نرخ روز توسط ماموران تشخیص مالیات قیمت گذاری  و همچنین کلیه بدهی ها مانند وام ها، مهریه و غیره از آن کسر می‎شوند. پس از آن با توجه به سهم الارث هر یک از وراث مالیات بر ارث محاسبه خواهد شد.

گاهی افراد گمان می‎کنند که جنینی که هنوز متولد نشده است هیچ ارثی از اموال شخص متوفی نمی‎برد، اما می‎توان گفت این درست نیست و جنین هم حق ارث بردن دارد و می‎تواند یکی از وراث باشد. به گزارش مجله دلتا ،جنین نیز دارای نوعی شخصیت است و در صورتی که زنده متولد شود، از حق و حقوقی که در قانون برای او تعیین شده، برخوردار می‌شود. و می‌تواند صاحب حق باشد که مهمترین این حقوق عبارتند از حق زنده بودن، حق ارث‎ بردن و سایر حقوقی که در قانون برای جنین در نظر گرفته شده است.

شرایط ارث بردن جنین در قانون

طبق قانون، جنین در صورتی که زنده متولد شود از حقوق قانونی برخوردار است. که از جمله این حقوق می‎توان به ارث بردن اشاره کرد. قانون مدنی مقرر می‎دارد: «شرط ارث بردن وراث، زنده بودن آن‎ها در زمان فوت شخص متوفی است. با توجه به این امر، اگر جنینی وجود داشته باشد، در صورتی ارث می‎برد که نطفه او در زمان فوت متوفی منعقد شده باشد و همچنین زنده متولد شود، حتی اگر بلافاصله پس از تولد بمیرد.»

برای اینکه جنین ارث ببرد باید دو شرط وجود داشته باشد:

1. نطفه در زمان فوت متوفی منعقد شده باشد؛ این موضوع در مورد تلقیح مصنوعی صدق می‎کند. یعنی اگر نطفه پدر که در زمان زنده بودن او گرفته شده است تا زمان مرگ وی نگهداری شود و پس از فوت به همسرش تلقیح شود، به دلیل اینکه نطفه جنین پس از فوت پدر منعقد شده، جنین از ارث محروم خواهد بود.
2. جنین زنده متولد شود؛ اگر طفل مرده به دنیا بیاید از ارث محروم خواهد بود. حیات جنین پس از تولد، حتی یک لحظه، برای ارث بردن او کافی است، هرچند پس از تولد بلافاصله بمیرد. به عنوان مثال جنینی که ریه ناقص دارد و از نظر پزشکی مرگ او در یک مدت کوتاه حتمی است، در این صورت، سهم‎الارث جنین پس از فوت متوفی به وراثی که زمان فوت او وجود داشته‎ا‎ند می‎رسد. اما در صورتی که زنده ماندن طفل تا لحظه تولد قطعی باشد ولی در حیات او پس از تولد شک و تردید وجود داشته باشد، طفل مذکور ارث نخواهد برد. همچنین، در صورتی که کودک در زمان تولد بمیرد، ارث نمی‎برد؛ مانند اینکه پس از خروج سر و گردن و پیش از خروج شکم و پاها بمیرد،در این حالت هم ارث نمی‎برد. زیرا زمانی می‎توان گفت جنین زنده متولد شده که پس از خروج تمام بدن، زنده باشد.

راهکارهای موجود برای حفظ سهم‎الارث جنین

قانونگذار برای اینکه سهم‎الارث جنین محفوظ بماند راهکارهایی اندیشیده که در قانون مدنی بیان شده و به شرح زیر است :

• نخست این که اگر جنین با زنده متولد شدن خود مانع از ارث بردن تمام یا بعضی از ورثه شود، اموال باقی‎مانده از متوفی تا زمان تولد او تقسیم نخواهد شد. به‌ عنوان مثال اگر بازماندگان متوفی، خواهر، برادر و پدر و مادر او باشند و همسر متوفی باردار باشد، این جنین که فرزند متوفی محسوب می‌شود، درصورت زنده متولد شدن، مانع از ارث بردن برادر و خواهر متوفی خواهد شد. بنابراین در چنین شرایطی تقسیم ارث تا زمان تولد جنین، معلق می‎ماند و به تاخیر خواهد افتاد.
• اگر جنین مانع ارث بردن ورثه نباشد و آن ها بخواهند ارث را تقسیم کنند، باید برای جنین، سهمی که مساوی سهم دو پسر که مطابق با طبقه او باشند، کنار بگذارند و اموال باقی‎مانده را بین خود تقسیم کنند. البته باید توجه داشت که این تقسیم ارث تا زمانی که وضعیت جنین معلوم شود، معتبر است.

 امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی و امکان سونوگرافی ، می‌توان جنس و تعداد جنین را دقیقاً مشخص کرد، می‎توان گفت اتخاذ تصمیم بر عهده دادگاه و رویه قضایی است و به محض مشخص شدن واقعیت، تقسیم ارث صورت می‎گیرد. برطبق قانون، اداره‌ سهم‌الارث جنین بر عهده‌ قیم یا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری خواهد بود. اگر جنین فاقد ولی یا وصی باشد، دادگاه برای مدیریت سهم‌الارث او، شخصی را تعیین می‎کند که امین نامیده می‎شود. باید در نظر داشت که پس از تولد جنین، سمت امین که برای حفظ اموال جنین معین شده است، از بین می‎رود.